“Ο Emile Durkheim, στον περασμένο αιώνα απέρριψε την θέση ότι η εκπαίδευση θα μπορούσε να είναι μέσο άμβλυνσης των κοινωνικών προβλημάτων και βασικός παράγοντας του κοινωνικού μετασχηματισμού. Υποστήριξε ότι η εκπαίδευση δεν είναι παρά η εικόνα και ο αντικατοπτρισμός της κοινωνίας, την οποία μιμείται και αναπαράγει. Η επιχειρηματολογία υπέρ ή κατά της θέσης αυτής, στην εποχή μας.”

 

Οι δραστηριότητες που έχουν ως σκοπό τους την επίδραση με συγκεκριμένο τρόπο, τόσο στη σκέψη αλλά και στον χαρακτήρα και τη σωματική αγωγή του ατόμου, περιλαμβάνουν την εκπαίδευσή του. Με αυτόν τον τρόπο αποκτώνται συγκεκριμένες γνώσεις, αναπτύσσονται δεξιότητες, ικανότητες και διαμορφώνονται αξίες όπως η ακεραιότητα του χαρακτήρα και η ηθική. Για τον όρο εκπαίδευση έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί, και έχει χρησιμοποιηθεί πολύ και με την ευρεία έννοια. Η εκπαίδευση μπορεί να είναι ατομική ή εντάσσεται σε μία κοινή δραστηριότητα πολλών ανθρώπων, και μπορεί να πραγματοποιηθεί σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής ενός ανθρώπου. Η εκπαίδευση και γενικότερα το εκπαιδευτικό σύστημα παίζει καθοριστικό ρόλο σε μία κοινωνία, μιας και έχει ως αντικείμενό της να διαπαιδαγωγεί τα παιδιά μας, αλλά και κατ’ επέκταση να ανταποκρίνεται στις ανθρώπινες ανάγκες.

Ο Emile Durkleim, στον περασμένο αιώνα απέρριψε την θέση ότι η εκπαίδευση θα μπορούσε να είναι μέσο άμβλυνσης των κοινωνικών προβλημάτων και βασικός παράγοντας του κοινωνικού μετασχηματισμού. Υποστήριξε ότι η εκπαίδευση δεν είναι παρά η εικόνα και ο αντικατοπτρισμός της κοινωνίας, την οποία μιμείται και αναπαράγει. Στο κείμενο που ακολουθεί, θα αναφερθούμε στην άποψη του Durkleim, και θα προσπαθήσουμε να επιχειρηματολογήσουμε με βάση την άποψή του, για τα δεδομένα της εποχής μας.

 

Ο Emile Durkheim και η άποψή του για την εκπαίδευση και τη σχέση της με τα κοινωνικά προβλήματα

Ο Emile Durkheim γεννήθηκε το 1858 στη Λωρραίνη και έζησε έως το 1917. Ήταν Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, και θεωρείται μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες, που συνέβαλαν στην εξέλιξη της επιστήμης της κοινωνιολογίας. Πίστευε ότι το αξίωμα ότι υπάρχει μία ιδανική και τέλεια εκπαίδευση, που αξίζει σε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως, δεν επιβεβαιώνεται από καμία υπόθεση. Αντίθετα, η εκπαίδευση ποικίλλει ανάλογα με τη χρονική περίοδο και τη χώρα. Αυτό ισχύει κατά τον Durkheim, γιατί η πραγματικότητα δεν συμπίπτει με τα ιδεώδη. Η εκπαίδευση, επηρεάζεται από ένα σύνολο πρακτικών και θεσμών, που είναι αλληλέγγυες με όλους τους άλλους κοινωνικούς θεσμούς τους οποίους και εκφράζουν, με συνέπεια να μη μπορούν να αλλάξουν κατά βούληση, όπως συμβαίνει με κάθε κοινωνική δομή.

Ο Durkheim υποστηρίζει πως κάθε κοινωνία έχει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που επιβάλλεται στα άτομα με μία δύναμη που κανείς δεν μπορεί να της αντισταθεί. Υπάρχουν έθιμα στα οποία είμαστε υποχρεωμένοι να προσαρμοζόμαστε, και είναι μάταιο να πιστεύουμε ότι μπορούμε να αναθρέψουμε τα παιδιά μας όπως εμείς θέλουμε. Σε γενικές γραμμές, δεν μπορούμε να αποκλίνουμε από έναν ρυθμιστικό τύπο εκπαίδευσης που υπάρχει στον συγκεκριμένο χρόνο, χωρίς να σκοντάψουμε σε ζωηρές αντιστάσεις που προκύπτουν από τις αναστολές για οτιδήποτε καινούργιο.

Τα έθιμα και τις ιδέες που ρυθμίζουν τον τύπο εκπαίδευσης, δεν τα έχουμε κατασκευάσεις εμείς, αλλά αποτελούν προϊόν της κοινής μας ζωής, και αυτής της ζωής τις ανάγκες εκφράζουν, ενώ αποτελούν τις περισσότερες φορές έργο των προηγούμενων γενεών. Για τον Durkheim, όσα έχει κατακτήσει η ανθρωπότητα στο παρελθόν, όλη η ιστορία μας, ακόμη και η ιστορία των λαών που προηγήθηκαν από εμάς, έχουν συμβάλει στο να διαμορφωθεί ένα σύνολο από αξιώματα, που κατευθύνουν την σημερινή εκπαίδευση. Όταν κάποιος μελετήσει τα εκπαιδευτικά συστήματα και πώς αυτά εξελίχθηκαν και διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, θα διαπιστώσει πως εξαρτώνται από τη θρησκεία, την πολιτική οργάνωση, τον βαθμό ανάπτυξης των επιστημών, την κατάσταση της βιομηχανίας, και από πολλές άλλες συνθήκες. Έτσι λοιπόν είναι αδιανόητο κατά τον Durkheim το άτομο να διεκδικεί να ανασυγκροτήσει με μία προσωπική διανοητική προσπάθεια, κάτι που δεν είναι έργο της ατομικής σκέψης.

 

Η εκπαίδευσης στην εποχή μας ως μέσο άμβλυνσης των κοινωνικών προβλημάτων και βασικός παράγοντας του κοινωνικού μετασχηματισμού

Ο Emile Durkheim έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του τον 19ο αιώνα και ένα μικρό μέρος της τον 20ο αιώνα. Είναι λοιπόν γεγονός πως για να βγάλει τα συμπεράσματά του για την εκπαίδευση και την αλληλεπίδρασή της με την κοινωνία, επηρεάστηκε περισσότερο από την εποχή του και κάτι τέτοιο έγινε με βάση τα βιώματά του. Ο 19ος αιώνας σημαδεύτηκε από ανακατατάξεις και μεγάλες ανατροπές σε πολλούς και σημαντικούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Την εποχή αυτή, η εθνική εκπαίδευση ήταν πραγματικότητα, μιας και ιδρύθηκαν νέα πανεπιστήμια σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, έστω και αν απέμειναν πολλά ακόμη να γίνουν ώστε να επιτευχθούν όλα όσα υπόσχονταν το σύστημα εκπαίδευσης. Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός φοιτητών, τα κατέστησε ισχυρούς θεσμούς, οι οποίοι καθόριζαν τις εκπαιδευτικές, τις κοινωνικές αλλά και τις πολιτικές εξελίξεις. Τα νέα αυτά πανεπιστήμια, λειτουργούσαν ανεξάρτητα από την Εκκλησία, και πολλά από αυτά χρηματοδοτούνταν από τους βιομηχάνους, μιας και θεωρούνταν απαραίτητα για να ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό των άλλων αναπτυσσόμενων βιομηχανικών κρατών της Ευρώπης. Ιδρύθηκαν σχολές για γυναίκες, στην αρχή μόνο για γκουβερνάντες και νοσοκόμες, αργότερα όμως οι γυναίκες μπορούσαν να γίνουν δεκτές στα πανεπιστήμια για όλα τα αντικείμενα μελέτης. Η εκπαίδευση λοιπόν τον 19ο αιώνα σημείωσε μία σημαντικότατη πρόοδο, έγινε πιο μαζική και επεκτάθηκε σχεδόν σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Παρόλα αυτά παρατηρούμε, πως η Εκκλησία όσα χρόνια παρείχε παιδεία, το έκανε για να εξυπηρετήσει τους δικούς της σκοπούς και στη συνέχεια η εκπαίδευση παρέχονταν από τους βιομηχάνους πάλι για να για να μπορέσουν στην πραγματικότητα να εκπαιδεύσουν το εργατικό τους δυναμικό, γεγονός που επαληθεύει την άποψη του Durkheim πως η εκπαίδευση δεν είναι παρά η εικόνα και ο αντικατοπτρισμός της κοινωνίας, την οποία μιμείται και αναπαράγει.

Μπαίνοντας στον 20ο αιώνα, η πορεία αυτή θα ανακοπεί από τους παγκόσμιους πολέμους που βιώνει ιδιαίτερα η Ευρώπη, οι οποίοι δεν αφήνουν την παιδεία να ακμάσει. Η εθνικιστική τάση που κυριάρχησε στην πολιτική, συμπαρέσυρε οποιαδήποτε εκπαιδευτική φιλοσοφία προωθούσε το γενικευμένο εκπαιδευτικό όφελος. Παρ’ όλα αυτά, η σχολική φοίτηση έγινε υποχρεωτική και σχεδόν αποκλειστικά δημόσιο αγαθό για όλους. Ο 20ος αιώνας υπήρξε αιώνας της προόδου σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας αλλά και ο πιο ριζοσπαστικός στον τομέα των γνώσεων. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, τόσο το βιοτικό επίπεδο σημείωσε άνοδο όσο και η συμμετοχή των δύο φύλων στην παραγωγή και τη διοίκηση, ανέβασαν τις προσδοκίες των Ευρωπαίων για την προσωπική και την κοινωνική τους ζωή.

Οι εξελίξεις στην παιδαγωγική επιστήμη ήταν ραγδαίες, και υποστηρίχθηκαν και από τις άλλες εξελισσόμενες επιστήμες, της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο για την πρόοδο της επιστήμης που αποτυπώνεται και στην κοινωνία των ανθρώπων με την εναλλαγή των γενεών, είναι το γεγονός ότι η γενεά των νέων γίνεται γενεά ενηλίκων, οι οποίοι παίρνουν την σειρά των παιδαγωγών, εκπαιδεύοντας τους νέους της επόμενης γενεάς. Έτσι λοιπόν, οι μορφωμένοι νέοι, έρχονται αντιμέτωποι με τα προβλήματα της ενήλικης ζωής τους με διαφορετικό τρόπο.

Το σύνολο των μεγάλων μεταβολών που συντελέστηκαν στον οικονομικό, κοινωνικό, τεχνολογικό τομέα και δημιούργησαν την ανάγκη για νέους επιστήμονες, οι οποίοι όμως όταν πήραν τη θέση τους στην παραγωγή, υπήρξαν τροφοδότες της παραγωγής με αυτά τα οποία είχαν αποκομίσει από τα χρόνια εκπαίδευσής τους. Η εποχή μας, που παρατηρούμε αυτές τις αλλαγές να διαδραματίζονται σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας και στην διάρθρωση της ίδιας της κοινωνίας, διαμορφώνονται από ανθρώπους που στην πλειοψηφία τους έχουν εκπαιδευτεί, και αποτελούν απόρροια ενός εκπαιδευτικού συστήματος που τροφοδοτεί αλλά και τροφοδοτείται από την κοινωνία μας.

Η εκπαίδευση με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που έχουν σκοπό την θετική επίδραση με συγκεκριμένο τρόπο στη σκέψη, στο χαρακτήρα και τη σωματική αγωγή του ανθρώπου, αποκτώντας συγκεκριμένες γνώσεις και αναπτύσσοντας τις δεξιότητές του. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα εκπαιδεύω που σημαίνει ανατρέφω από την παιδική ηλικία, μορφώνω και διαπαιδαγωγώ. Με αυτόν τον τρόπο, καταλήγουμε σε μία διαφορετική οπτική θεώρηση των πραγμάτων, αντίθετη από αυτή που υποστήριξε για την εποχή του ο Durkheim, και ερχόμαστε λοιπόν στην εποχή μας να υποστηρίξουμε πως η εκπαίδευση τελικά, μπορεί να αποτελέσει μέσο άμβλυνσης των κοινωνικών προβλημάτων και βασικός παράγοντας του κοινωνικού μετασχηματισμού.

 

Συμπεράσματα

Όσες φορές και αν η εκπαίδευση έχει αποτελέσει πεδίο τριβής, από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας, εξακολουθεί να είναι ο θεσμός αυτός που ενισχύθηκε περισσότερο σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης. Παρόλο που το πρόβλημα της απασχόλησης των πολλών αποφοίτων των πανεπιστημίων δεν λύθηκε ως αποτέλεσμα των προσπαθειών κράτους, στόχος των ανεπτυγμένων κοινωνικών εξακολουθεί να είναι η φοίτηση στα πανεπιστήμια.

Στις μέρες μας η παροχή γνώσης γίνεται με όλους τους τρόπους ακόμη και από απόσταση με τη συνδρομή της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και της ηλεκτρονικής διδασκαλίας. Ο βαθμός επίδρασης της εκπαίδευσης, διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και εξαρτάται από την βούληση αλλά και τις ικανότητες του κάθε ανθρώπου, αλλά η αλήθεια είναι πως χρειάζονται όλοι για να λειτουργήσει μία κοινωνική ομάδα ανθρώπων.

Είναι κοινώς αποδεκτό πως η εξασφάλισης της ελεύθερης πρόσβασης και της ελεύθερης παροχής γνώσης για όλους τους πολίτες αποτελεί κριτήριο δημοκρατίας. Αξίζει να προσπαθήσουμε να κάνουμε πράξη τον αρκετά ελεύθερο ορισμό της παιδείας από τον Στιούρτ Μιλλ, ο οποίος αναφέρει πως συμπεριλαμβάνει “καθετί που κάνουμε μόνοι μας και όλα όσα οι άλλοι κάνουν για μας με απώτερο στόχο να πλησιάσουμε την τελειότητα της φύσης μας”.